Va­so­jev­ku Bran­ku Đu­kić, svi­re­po su ubi­la 2. sep­tem­bra 1975. go­di­ne dvo­ji­ca al­ban­skih ban­di­ta sa Ko­sme­ta dok se vra­ća­la iz Pe­ći sa upi­sa škol­ske go­di­ne jer im ni­je do­zvo­li­la da joj uka­lja­ju čast. Na taj da­tum ove go­di­ne, čla­no­vi Bran­ki­ne po­ro­di­ce, za­jed­no sa pred­stav­ni­ci­ma Udru­že­nja knji­žev­ni­ka u otadž­bi­ni i ra­se­ja­nju – An­dri­je­vi­ca, Udru­že­nja „Gor­ska vi­la” i Udru­že­nja po­to­ma­ka i po­što­va­la­ca rat­nih do­bro­vo­lja­ca 1912–1918. iz Be­ra­na, po­sje­ti­li su njen mra­mor.
Tu­žan je bio pri­la­zak Bran­ki­nih se­sta­ra i osta­le rod­bi­ne mra­mo­ru, a njen ro­đak prof. dr Sla­vo­ljub Đu­kić evo­ci­rao je uspo­me­ne na do­sto­jan­stve­nu odi­vu, kćer­ku Ra­da Đu­ki­ća, ko­ja je za­rad svo­je dje­vo­jač­ke ča­sti i po­no­sa iz­gu­bi­la ži­vot i osta­la da vje­či­to ži­vi u sje­ća­nji­ma.
–Ovaj mra­mor ob­li­kom i mje­stom sim­bo­li­zu­je oka­me­nje­ni cvi­jet ko­ji, umje­sto cvi­jet­nih la­ti­ca, okru­žu­ju i bud­no ču­va­ju vi­so­ke smre­ke i je­le. Već 40 go­di­na sa vi­di­kov­ca Ve­li­ke i Gor­njeg Po­li­mlja gor­do stre­mi ka ne­be­skim vi­si­na­ma i pr­ko­si vre­me­nu u ko­jem se de­sio ovaj stra­vič­ni zlo­čin. Bran­kin mra­mor je svje­dok najg­nu­sni­jeg i do ta­da ne­vi­đe­nog zlo­či­na, po­či­nje­nog od stra­ne obi­je­snih šip­tar­skih ban­di­ta, ko­ji va­tre­nim oruž­jem uga­si­še nje­nu ne­vi­nu mla­dost, za­u­sta­vi­še nje­ne ži­vot­ne ko­ra­ke, za­tvo­ri­še sve nje­ne sve­ske i škol­ske knji­ge, za­u­sta­vi­še žu­bor nje­nog ži­vo­ta – ka­zao je dr Đu­kić.
On je do­dao da je mra­mor svo­jim ru­ka­ma na si­pa­ru ob­li­ko­vao i po­sta­vio Bran­kin otac Ra­de.
–Bran­kin otac je po­tom u sud­ni­ci bje­lo­polj­skog su­da vi­te­ški pre­su­dio ubi­ci i sa svo­jom kćer­kom se vi­nuo u le­gen­du – ka­zao je Đu­kić.
Na­kon je­zi­vog zlo­či­na, pod­sje­tio je Đu­kić, Bran­ki­na po­ro­di­ca je pri­mi­la mno­go­broj­ne iz­ra­ze sa­o­sje­ća­nja u bo­lu, a po­seb­no vri­jed­no po­me­nu­ti Ro­san­di­će iz Ma­kar­ske.
–O Bran­ki­noj tra­ge­di­ji na­pi­sa­ne su broj­ne ele­gi­je u ko­ji­ma se me­ta­fo­rič­no i emo­tiv­no iz­ra­ža­va­ju tu­ga i ža­lost brat­stva Đu­kić, osu­da ubi­ca i ža­lje­nje ne­vi­ne i pre­li­je­pe Va­so­jev­ke Bran­ke. Po sna­zi emo­ci­ja i umjet­nič­kog sti­la, to se naj­vi­še is­po­lja­va u ele­gi­ji u de­se­ter­cu „Mra­mor na Ča­ko­ru”, ko­ju je na­pi­sao na­da­re­ni kre­a­tor na­rod­nog sti­ha Ra­do­van Be­ći­ro­vić Tre­bje­ški, u osmer­cu „Raj­ska du­ša” Esa­da Pa­pra­ča­ni­na Pod­rinj­skog, „Tu­žnom so­ne­tu” Ve­sne Ras­po­po­vić i sti­ho­vi­ma Mi­la­na R. Do­de­ro­vi­ća, ko­ji su ukle­sa­ni na Bran­kin spo­me­nik na gro­blju u Spu­žu, te u tu­žba­li­ci Lju­bo­mi­ra Pe­ro­va Oto­vi­ća ,,Maj­ka Vi­da na­ri­če na Bran­ki­noj sa­hra­ni”. Bran­ki­na tra­ge­di­ja naj­bol­ni­je se osje­ća to­kom slu­ša­nja pje­sme „Po­gi­bi­ja Bran­ke Đu­kić” ko­ju pje­va na­rod­ni gu­slar Bo­ži­dar Đu­kić, a ko­ja je u su­šti­ni Be­ći­ro­vi­će­va ele­gi­ja – ka­zao je Đu­kić i is­ta­kao da je mra­mor po­pri­mio ka­rak­te­ri­sti­ke po­seb­ne sve­ti­nje.
Pred­sjed­nik Skup­šti­ne op­šti­ne Be­ra­ne Go­ran Ki­ko­vić, ko­ji je i pred­sjed­nik Udru­že­nja po­to­ma­ka i po­što­va­la­ca rat­nih do­bro­vo­lja­ca 1912–1918, ka­zao je da Bran­kin mra­mor oba­ve­zu­je na sje­ća­nje.
–Bio sam ta­da isu­vi­še ma­li da bih se sje­ćao sa­mog či­na, ali sam od­ra­stao uz gu­slar­sku pje­smu Bo­ži­da­ra Bo­ža Đu­ki­ća, „Tra­gič­na po­gi­bi­ja Bran­ke Đu­kić” i sje­ćam se da smo to­kom slu­ša­nja te pje­sme svi u po­ro­di­ci pla­ka­li kao da nam je Bran­ka bi­la naj­ro­đe­ni­ja. Po­gi­nu­la je ta­da jed­na dič­na he­ro­i­na Va­so­jev­ka, kao što su bi­le sve na­še maj­ke i se­stre to­ga, a vje­ru­jem i ovo­ga vre­me­na, jer su Va­so­je­vi­ći ča­sno srp­sko ple­me ko­je se bo­ri­lo na ovim i mno­gim dru­gim ko­ta­ma di­ljem na­še ze­mlje pro­tiv mno­gih osva­ja­ča i po­ro­blji­va­ča. Stra­da­li smo i od na­ših kom­ši­ja dru­ge vje­re i na­ci­je sa­mo za­to što smo bi­li Sr­bi, što po­ka­zu­je i ovaj mra­mor i broj­ni dru­gi ova­kvi mra­mo­ri. Bran­ka je osta­la oli­če­nje žen­ske ča­sti i po­no­sa, što nas oba­ve­zu­je da sva­ke go­di­ne na ovaj dan do­đe­mo ov­dje i oda­mo joj po­čast i za­hval­nost što je bi­la ta­kva, što je to­ga da­na bi­la Ko­sov­ka dje­voj­ka – na­gla­sio je Ki­ko­vić.
Pred­sjed­nik Udru­že­nja srp­skih knji­žev­ni­ka u otadž­bi­ni i ra­se­ja­nju Bra­no Ota­še­vić is­ta­kao je da je Bran­ka pru­ži­la nad­ljud­ski ot­por dvo­ji­ci zli­ko­va­ca.
–Ovaj mra­mor ne pod­sje­ća sa­mo na Bran­ku, već i na sva zlo­dje­la ko­ja su pči­nje­na ov­dje i ta­mo na Ko­so­vu i Me­to­hi­ji, srp­skom mu­či­li­štu – ka­zao je Ota­še­vić.
Svo­je sti­ho­ve na Bran­ki­nom mra­mo­ru go­vo­ri­li su pje­sni­ci Pe­ro Vu­jo­tić, Da­vid La­lić, Bran­ko Ba­to Kr­ko­vić i Mi­šo Ku­bu­ro­vić, a uz gu­sle su je opje­va­li Mi­lun To­mo­vić i Mi­šo Ku­bu­ro­vić.
N.V.